Twintig sterke mannen verplaatsen molen

Een tunnelbak van 2,5 miljoen ton, zestien meter lang en 31 meter breed werd afgelopen weekend in Oss over een afstand van zeventien meter verplaatst. Voor deze megaklus werden zogeheten vijzels gebruikt, speciale werktuigen. Verplaatsen van grote objecten gebeurde vroeger ook. Maar dan met behulp van sterke mannen.

Ruud van Nooijen stuurde pas geleden ons dit verhaal: over de verplaatsing van de windmolen in Boxtel. De windmolen en het bijgebouw bij het Smalwater in Boxtel werden in 1819 ruim één kilometer verplaatst. Volgens de overlevering werd er in de molen een glas water geplaatst en was er geen rimpeling te zien, zo geruisloos ging de verplaatsing. Hoe kregen ze dat voor elkaar?

Adriaan Hombergen (Beugen, 15 mei 1769) was meester molenmaker, graanverkoper en kroeghouder. Maar er was nog iets dat hij kon: het verplaatsen van complete bouwwerken. Onduidelijk is waar en van wie hij die techniek heeft geleerd. Het is dan ook verbazingwekkend dat een Brabantse molenmaker een dergelijk huzarenstukje uithaalde. Maar zijn reputatie moet bekend zijn geweest want Hombergen werd door de directie van de Boxtelse papierfabriek benaderd met het verzoek de windmolen en het bijgebouw te verplaatsen. Dat was doorgaans voordeliger dan de boel afbreken en verderop weer op te bouwen.

Om de windmolen te kunnen verplaatsen, werd het terrein eerst ontdaan van obstakels en oneffenheden. Met rondhout, balken, zogeheten kaapstanders (oftewel verticale lieren) én twintig sterke mannen werd de verhuisoperatie uitgevoerd. Bij iedere kaapstander stonden vier mannen die op commando de spaken van de kaapstander begonnen rond te draaien, waardoor héél langzaam de kabel zich om de spil van de kaapstander wond en tegelijkertijd de zware vracht op de slede over de rollers voortbewoog. Dit gebeurde onder het oog van vele belangstellenden van binnen en buiten Boxtel. Er waren zelfs toeschouwers die de molen binnengingen terwijl deze werd voortgesleept. Als de beschrijvingen juist zijn, liet men – ook tijdens de verplaatsing – de wieken draaien. Op de zolder van de molen plaatste men een glas water dat zelfs geen rimpeling vertoonde.

De klus duurde van donderdag 26 augustus tot vrijdag 8 september. Hombergen werd lof toegezwaaid voor zijn kunde en bekwaamheid, alsook de bedaardheid en zekerheid waarmee hij de operatie had geleid. Wat het allemaal heeft gekost, is nu onbekend. Maar een paar jaren later klaart Hombergen een vergelijkbare klus in Schijndel, met het verplaatsen van de korenmolen.