‘Tjakalele en carnaval’

De M.S. Kota Inten, één van de schepen waarmee de ex-KNIL militairen met hun gezinnen in 1951 naar Nederland zijn gekomen (Foto: BHIC).

“Het was een mooie reis om mee te maken, een avontuur! We waren helemaal vrij van de situatie in Indonesië. Ik vond het spannend om naar Nederland te gaan, want ze hadden daar sneeuw en ijs” vertelt Joop Fautubun die als 11-jarig jongetje samen met zijn ouders met de Asturias uit Semarang naar Nederland vertrekt. 

Het is één van de verhalen in het onlangs verschenen boek Tjakalele en carnaval van Tonny van der Mee. Deze studie vertelt hoe de Molukse gemeenschap in de afgelopen 60 jaar de Brabantse geschiedenis extra kleur heeft gegeven. Het BHIC maakte samen met het Museum Maluku in Utrecht deel uit van de begeleidingscommissie van auteur Tonny van der Mee.  

Een straat in woonoord Lunetten dat zijn nieuwe naam op 20 februari 1951 kreeg, een week voor de komst van de ex-KNIL militairen met hun gezinnen. Het oorspronkelijke 'Kamp Vught' bestond uit een uitgebreid complex van barakken en dienstgebouwen in een bosrijk gebied dat gelegen is tussen de Van Brederodelaan en de Lunettenlaan in Vught (foto: BHIC).

KNIL militairen

Na de onafhankelijkheid van Indonesië werd het KNIL (Koninklijk Nederlands-Indisch Leger) opgeheven. De militairen van het KNIL hadden de optie om naar het Indonesische leger over te gaan, maar de meesten zagen dit als een vorm van verraad. Demobilisatie naar de Molukken of bijvoorbeeld Nederlands Nieuw-Guinea werd ook moeilijk. Na de proclamatie van de Republiek der Zuid-Molukken (RMS) op 25 april 1950, werkte Indonesië hier niet aan mee. De politieke ontwikkelingen brachten de meeste Molukse KNIL’ers  dus in een lastig pakket. Begin februari 1951 kwam het kabinet met een oplossing die het mogelijk maakte voor KNIL’ers om voor een verblijf van enkele maanden in Nederland te blijven, tot er in Indonesië een oplossing was gevonden.

Twaalf scheeptransporten

Zo gebeurde het dat ruim 12.500 Molukkers zich in het voorjaar van 1951 ‘tijdelijk’ in Nederland vestigden. De militairen en hun vrouwen en kinderen hadden niet veel tijd om zich voor te bereiden en gingen met gemengde gevoelens aan boord. Sommigen hadden slechts een hutkoffer bij zich met de meest noodzakelijke spullen. Brabant had een belangrijk aandeel in de opvang van deze ex-KNIL-militairen en hun gezinnen in zeven ‘woonoorden’. Het gros werd opgevangen in het voormalige Duitse concentratiekamp Vught. Met een paar kleine verbouwingen werden de stenen barakken geschikt gemaakt voor tijdelijke huisvesting. Onder de naam ‘Lunetten’ groeide dit Molukse woonoord uit tot het grootste van Nederland.

Een voorstelling van de plaatselijke toneelvereniging die plaatsvond op 14 juni 1952 in woonoord Lunetten (Foto: BHIC).

Brabant, met Lunetten voorop, was een echte afspiegeling van de Molukse gemeenschap als geheel, met al zijn onderlinge etnische, politieke en religieuze verschillen. Incidenten in Lunetten in de eerste jaren leidden tot een strikte scheiding van de verschillende groepen, een ‘verzuiling’ die zich voortzette in de acht Brabantse gemeenten waar grote groepen Molukkers werden, gehuisvest toen de Nederlandse overheid in de jaren ’60 besloot dat de Molukkers de barakkenkampen moesten verlaten.

Op het hoogtepunt in de jaren ’50 telde Brabant ongeveer 3.000 Molukkers. Hoewel zij op lokaal niveau hun weg hebben gevonden in de samenleving, blijft er een voortdurend spanningsveld tussen integratie en behoud van de eigen identiteit.

Tonny van der Mee, Tjakalele en carnaval, 60 jaar Molukkers in Brabant geeft een compleet beeld van de Molukse gemeenschap in Noord-Brabant van 1951 tot en met 2011. Centraal staat de ontwikkeling van en het leven in Molukse woonoorden en –wijken, zowel historisch, politiek als sociaal-economisch. (ISBN-978-90-74352-00-0). 

Feestelijkheden ter gelegenheid van de 1.000ste baby geboren in woonoord Lunetten; hier staat een menigte voor de kerk, 1956 (Foto: BHIC).