"Zet de klok mitsdien een uur terug"

...uit archief gemeentebestuur Erp, 1930-1970...

Komend weekend gaat de klok een uur vooruit; het begin van ruim een half jaar zomertijd. In Nederland verzetten we de klok sinds 1977 - met als directe aanleiding de oliecrisis - maar ook lang daarvóór werd er aan de wijzers gedraaid.

Het lijkt nu vrijwel ondenkbaar maar begin vorige eeuw werd er niet zo op een minuutje of wat gekeken. Of zelfs op een uurtje. Diverse regio's in Nederland hielden er hun eigen tijdrekening op na, gebaseerd op de stand van de zon. In de praktijk leverde dat nauwelijks problemen op want zolang iedereen zich in zijn eigen beperkte omgeving bewoog, merkte niemand dat het aan de andere kant van Nederland een uur later was. Hoe langzamer het leven, hoe minder behoefte aan een standaardtijd.

Maar met de komst van de trein werd dit wél een probleem. Met de trein van Amsterdam naar Haarlem waar alweer een andere tijdzone gold; dat was lastig. Spoorwegboekjes stonden vol bijna wiskundige formules om ervoor te zorgen dat passagiers enig idee hadden hoe laat zo moesten opstappen en hoe laat ze zouden arriveren. Er werd zelfs een speciale stationstijd ingevoerd die alleen geldig was in de trein en op het station. Eenmaal buiten kon het zomaar weer een half uurtje eerder zijn. Of later, als je goed keek naar de stand van de zon.

De invoering van een uniforme tijd - op 1 mei 1909 - maakte hieraan een einde. Nederland was hiermee één van de laatste West-Europese landen die deze wettelijk geregelde tijdrekening instelde. Duitsland begon in 1916 met de zomertijd - om kolen te besparen - en Nederland nam deze tijdrekening over. Ook na WOI bleef de zomer- en wintertijd van kracht. Pas na WOII werd deze regeling afgeschaft om in 1977 opnieuw op te duiken. Tijdens de oorlogsjaren (van WOII) werd menig brief geschreven over de zomertijd, zo zien we onder meer in het archief van het gemeentebestuur van Erp, 1930-1970. Zo zien we een brief van de Secretaris-Generaal, van september 1940, dat "de vervroeging van den thans in Nederland geldenden Duitschen tijd met één uur zal eindigen op 6 October as voorsmiddags 3 uur. Op dat tijdstip zullen mitsdien de klokken één uur worden teruggezet."

In maart 1945 zien we een brief van de staf van het Militair gezag dat "Door de Regeering is bepaald - zulks in overleg met Supreme Headquarters Allied Expeditionary Force Mission dat op 2 April 1945 te 2 uur 's ochtends de zomertijd zal worden ingevoerd, d.w.z. dat op dit uur vooruit, dus op 3 uur, zal worden verzet."

Vind je dit interessant? Lees dan ook: 
- Zomertijd
- Het verhaal van de Haan