Ter helle (Harba lorifa uiteindelijk ontknoopt)

...illustratie van Pierre van Erve...

Vorig jaar dacht ik de betekenis te hebben ontdekt van het rijmpje 'Harba Lorifa'. Ik vertaalde dit toen als 'À bas, l'oriflamme', ofwel "Weg met de Gouden Vlam". (Dit was een Franse vlag in de vorm van laaiend vuur. Als deze tijdens een slag werd gehesen, hoefde de vijand niet op genade te rekenen).

Deze oplossing was leuk bedacht maar er bleven teveel onverklaarde letters over. Dus ben ik verder gaan zoeken en stond verbaasd over de mate waarin het Frans onze taal heeft beïnvloed. Dit besef dringt zich vooral op zodra je gaat letten op het alledaagse gebruik van kleine - veelal drieletterige - woorden. Wie, bijvoorbeeld, 'flauwe kul' zegt, spreekt feitelijk over de "cul" (het kontje) van madame, en sommige volkse namen voor het lid van monsieur laten zich zonder moeite afleiden van het Franse "pilule"(pil of staafje).

Zelf herinner ik mij nog levenbdig die keer dat mijn grootvader van de markt terugkwam, zijn fiets afgeladen met boodschappentassen en mijn oma hem nog een "tas" (tasse) thee aanbood. Buiten speelden de buurtkinderen verstoppertje en je hoorde steeds weer "Buut vrij!") (Fr. But = doel). Uit een radio in een vensterbank klonk muziek, waaronder de topper van destijds "Louise zit niet op je nagels te bijten, bah, wat vies Louise..."

BAH, een minimum aan letters met een maximum aan afkeuring. Een vies woord per se. Wanneer ik als kleuter naar de WC moest, vroeg mama altijd, "Grote bah of kleine?" Om de ernst van het gebeuren te benadrukken, zeggen we ook vaak "Ah.. bah!"en als je de (eerste) "h"maar genoeg "keel geeft", wordt die "h" vanzelf een "r": Ar... bah! Naar believen kun je dit vervolgens nog aanvullen met een beademde "h"aan het begin, "Har...bah!" Het Franse "bas" betekent 'neer' of 'onder' ("mes bas" = lingerie) maar kan ook op een metafoor slaan, zoals "de hel". De voodoo-rituelen op Jamaïca staan in het teken van de duivel die daar "Papa Là bas" wordt genoemd.

Tot zover "Harba". Nu "Lorifa". Het eerste stukje van dit woord spreekt voor zich. Daar staat duidelijk L'or (het goud). Dan volgt de "i". Is dit soms een verbindingsteken? We zullen zien. Tenslotte de cryptische "fa". Omdat het om een liedje gaat, dacht ik op een muzikaal spoor te zitten, maar dit liep uiteindelijk dood. Tot ik ineens de "catch" zag: deze "fa" bleek ook fonetisch te zijn geschreven, namelijk zoals een niet-Fransman de "v" uitspreek. Als een "f"! Zodra je dit eenmaal doorziet, en je leest het rijmpje nog eens - als een Fransman - dan staat er:
À bas, l'or y va.
(Ter helle, daar gaat het goud naar toe!).

Tegenwoordig zouden we zeggen, "Gooi je geld niet over de balk. Da's een zonde. Ah... bah!"

Deze tekst is van de hand van gastblogger Pierre van Erve. Ben jij ook op een mooi verhaal gestuit tijdens je genealogische of historische onderzoek? En wil je dat verhaal delen? Stuur het in! Niet te lang (rond de 250 woorden), illustratie erbij en we plaatsen het op ons weblog. Wie durft? :-)

Vind je dit interessant? Lees dan ook:
- Harba Lorifa: de allereerste protestsong
- De papegaai van Nuland