In en in triest...

Gezicht op Vlijmen rond 1700, vóór de rampspoed. Bron: Streekarchief Langstraat Heusden Altena

Historisch onderzoek doen is een pracht hobby, maar soms heb je te doen met de man en de vrouw in de straat, als je de gebeurtenissen leest. Het zal je anno 1746 maar overkomen, denk je dan. Bij legio huisgezinnen in Vlijmen en Nieuwkuijk moet op dat moment hun hele wereld compleet ingestort zijn...

Het zal wel niet de eerste keer zijn dat dit historisch relaas ergens is gepubliceerd. Henk Beijers laat hieronder een lezing zien van de dramatische gebeurtenissen vanuit de resoluties van de toenmalige Raad van State. Lees mee hoe een gigantische brand de twee dorpen compleet op zijn kop zette.

In zak en as...
Op 2 juni 1746 staat een huis bij de Schutsboom te Vlijmen in lichterlaaie. Het wordt volledig in de as gelegd. Maar wat wil het geval...op dat moment waait er een sterke alles overheersende oostenwind en wordt de bevolking geteisterd door extreme droogte.

Ook andere huizen ontspringen de dans niet. De vonkenregen verspreidt zich pijlsnel en bereikt zelfs ook het naburige dorp Nieuwkuijk. In totaal worden binnen de twee dorpen zo'n 200 huizen met hun schuren en stallen in de as gelegd en komen ook inboedels en vee in de vlammenzee om.

De twee getroffen dorpen op een kaart uit 1896

In Nieuwkuijk blijven nog 46 wat kleinere huizen gespaard en de bevolking zit plotsklaps in zak en as. Vanuit 's-Hertogenbosch had men wel twee brandspuiten met de nodige manschappen laten aanrukken, maar alles tevergeefs. Er hielp geen moedertje lief aan. De ingezetenen verkeerden binnen enkele uren in 'de meest deplorabele en bedroefste staat des werelds' zoals in het rekest stond verwoord.

Echte pechvogels!
Tot overmaat van ramp was de bevolking in 1740 overvallen door een geweldige overstroming met alle gevolgen van dien en in 1744 en 1745 waren de dorpen het slachtoffer geworden van een besmettelijke ziekte onder het rundvee. Beroerder kon het niet zijn voor een uitgesproken agrarische gemeenschap. Probeer de draad dan maar weer op te pakken...

De inwoners van Vlijmen hadden net een dijkdoorbraak achter de rug...

Nadat de vlammenzee zijn verwoestende werk had gedaan waren zo'n 600 tot 700 zielen genoodzaakt of eigenlijk door de omstandigheden gedwongen in het open veld tussen heggen en struiken, zonder graan of brood of voedsel een onderkomen te zoeken. Ze hadden ook geen kans gezien om het een en ander nog te redden, zo vermeldt het relaas. Ze hadden immers allereerst de zorg voor hun hevig geschrokken kinderen voor wie een veilig onderkomen gezocht moest worden!

Smeekbede
Geloof maar dat die gebeurtenis impact heeft gehad op de hele dorpsgemeenschap. Ze richtten ten slotte een emotioneel getinte smeekbede richting Den Haag in de hoop dat hen op een of andere manier schadevergoeding zou worden aangeboden, zodat ze voorlopig in staat werden gesteld om, mede in het zicht van de komende winter, in ieder geval hout te kunnen inkopen waarmee eenvoudige hutten gebouwd konden worden. Bittere armoede beheerste hun leven en onvoorstelbaar leed en verdriet.

Prent van Vlijmen rond 1787. Bron: Streekarchief Langstraat Heusden Altena

Ze herinnerden de Staten Generaal eraan dat negen jaar eerder (1737) zich in Loon op Zand eenzelfde situatie had voorgedaan waar toen 40 huizen in de as waren gelegd. De ingezetenen kregen toen een vergoeding van f8000,-. Dat gaf hun nog enige hoop. Van hogerhand werd de raad en rentmeester generaal der domeinen De Schmeling aangeschreven om zich nader te informeren over wat er was voorgevallen en hem werd verzocht daarover nader te rapporteren.

Bon: BHIC toegang 178, inventarisnummer 351- Resoluties van de Raad van State dienstjaar 1746, folio 488 verso - donderdag 30 juni. Wie overigens over de periode 1648-1746 deze resoluties m.b.t. de Meierij van 's-Hertogenbosch wil nalezen kan bewerkingen vinden via www.henkbeijersarchiefcollectie.nl. Dit project wordt in principe gecontinueerd tot 1795 als de auteur de tijd wordt gegeven om het te voltooien!

Geschreven door: 
Henk Beijers

Vind je dit leuk? Lees dan ook:
- Neem een kijkje in een veldhospitaal in 1746
- Feest in Den Bosch in 1744 valt letterlijk in het water

De beste verhalen via e-mail ontvangen?