Geschiedenis van Meierij in planten en landschapselementen

Geschiedenis wordt vaak verteld aan de hand van gebouwen, voorwerpen en geschriften. Die worden dan ook goed onderhouden of door een gedenksteen onder de aandacht gebracht. Zelden is een “gedenksteen” twee hectare groot. Het Heempark ‘s-Hertogenbosch Zuid is sinds 1960 een, twee hectare groot, monument voor allerlei verdwenen planten en landschapselementen. Het park is aangelegd op een landtong die overbleef bij het uitgraven van de Zuiderplas.

Er zijn dertien biotopen zoals die vroeger in de Meierij voorkwamen of in verarmde toestand nog steeds voorkomen. Biotopen zijn levensgemeenschappen zoals een vijver met vleesetend plantje, vestingmuur of schraal grasland. In het park zijn achthonderd soorten planten en dieren aanwezig. De helft van de in het park aanwezige 460 plantensoorten is elders verdwenen of zeldzaam geworden. Sinds 4 april 2011 is er zelfs een stuk stadsmuur, gemetseld van afvalstenen van Judastoren, Bastion Baselaar en de Sint Jan. Als specie werd het recept van middeleeuwse kalkmortel gebruikt. Om zo snel mogelijk een goede basis te hebben voor de typische planten van onze vestingmuren, is de muur ingesmeerd met karnemelk.

...klein glaskruid...

Een van de meest typische planten is het Klein glaskruid (Parietaria judaica). De naam slaat op het gebruik van de bladeren als poetsmiddel voor glas. Het is een beschermde  en  doorgaans zeldzame plant maar in Den Bosch komt het overal in de binnenstad voor. Zelfs op binnenpleinen die volledig op de schop zijn geweest. Als voorbeeld Achter Het Zwart Beerke, daar staan minstens 60 individuen die elk jaar afgeschoffeld worden. Al sinds de oudheid wordt de plant als geneeskruid gebruikt. In de middeleeuwen werd Glaskruid in de nacht voor bepaalde feestdagen verbrand om de duivel te bezweren.

...guichelheil...

Guichelheil Anagallis arvensis: de naam alleen al, doet denken amerkwaardige mythische gebruiken uit vervlogen tijden. Heil van heilzaam, genezend van de guigel, voor het gichelen, voor de zottigheid of voor het echte gek zijn. Er bestaan 2 varianten, een rode en een blauwe, in het park alleen de rode wat je ook terug vindt in deze oude omschrijving: Van dese cruyde wordt gheschreven dat Guychelheyl met den blauwen bloemkens den eersderm die uut hanght doet in gaen ende dat die Guychelheyl met den rooden bloemkens, contrarie van dijnen doet ende den eersderm doet uut gaen.

...grote pimpernel...

In Nederland is grote pimpernel (Sanquisorba officinalis) in ongebruik geraakt, ondanks dat het naar komkommer smaakt en goed te gebruiken is in salades of zelfs in plaats van sla. Grote pimpernel is een bekend kruid, dat in de geneeskunde wordt gebruikt om bloed te stollen en ontstekingen in mond en keel te remmen. De letterlijke vertaling van Sanquisorba is bloedslurper. De pimpernel staat ook bekend als sorbenkruid. Grote pimpernel dank hieraan voornamelijk z'n bekendheid.

Waterpeper is een heel oud geneeskrachtig- en keukenkruid. De smaak is peperachtig scherp. Vroeger werden de zaaddozen gebruikt ter vervanging of ter vervalsing van echte peper. Verse blaadjes kan je in een slaatje of een kruidenmayonaise verwerken. Het is een inheemse waterminnende plant die een halve meter hoog wordt. Stond vroeger vlak buiten de stad, de Peperstraat is zo aan zijn naam gekomen.

Pitrus is een wilde vaste plant uit de russenfamilie (Juncaceae). De pitrus wordt ook als waterplant in de siertuin gebruikt. De plant groeit op vochtige plekken, zoals langs de waterkant, in weilanden en in moerassen. De plant is aan zijn naam gekomen omdat het merg vroeger als lampepit diende. Het witte merg in de ronde groene stengel werd er voorzichtig uit gepulkt. Het merg is een dun wit staafje dat poreus is en makkelijk olie opneemt. Het systeem is volgens sommige bronnen al 2000 jaar oud zijn. Er schijnen her en der nog oude knijpertjes te zijn, waar je zo'n los biezenkaarsje in kon klemmen. Tijdens perioden zonder elektriciteit en schaarste aan kaarsen in WOII, is op sommige plaatsen  weer gebruik gemaakt van lampenpitjes uit de pitrus. Al is het gebruik als lampepit verdwenen, de naam bleef en de mogelijkheid ook.

Werkgroep
Ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van het Heempark in 2010 is er een fotoboek uitgegeven  met ongeveer 250 foto’s van planten en dieren. Het fotoboek 50 jaar Heempark is beschikbaar in de bibliotheek van het Kringhuis, bij de Openbare Bibliotheek, BHIC, in het Stadsarchief en in het Heempark. Meer informatie over de werkgroep en het Heempark vind je hier.

Deze gastblog is van de hand van Ben van Bennekom. Ben jij ook op een mooi verhaal gestuit tijdens je genealogische of historische onderzoek? En wil je dat verhaal delen? Stuur het in! 

Vind je dit leuk? Lees dan ook:

- Het ploegijzer en de schop

- Zuiderplas

De beste verhalen via e-mail ontvangen?